Claude Debussy – Preludia

Preludia Debussy`ego

1.
Fortepianowe Preludia powstają w apogeum sił twórczych kompozytora; Zeszyt I – w roku 1910, Zeszyt II – w 1913. W rozległym obszarze muzyki fortepianowej Debussy’ego (również wszak koncertującego – w młodości zwłaszcza – pianisty) Preludia, skupiając i sublimując uprzednie doświadczenia na tym polu, wyznaczają szczyty pianistycznego stylu. Poprzedzają je zaś liczne utwory pojedyńcze i grupowane w cykle (z nich najważniejszy Images – Obrazy). Po Preludiach skomponuje jeszcze Debussy na fortepian dwa zeszyty Etiud oraz Suitę na 2 fortepiany En blanc et noir. W 24 Preludiach mamy kwintesencję Debussyzmu, skupienie najważniejszych cech stylu osobistego w medium brzmieniowym fortepianu (podobne skupienia w innych działach twórczości: dramat muzyczny Peleas i Melizanda, orkiestrowe Les Jeux – Gry, kameralna Sonata na flet, altówkę i harfę);a więc: język tonalny i harmonikę w oryginalnej syntezie, współgraniu tonalności „romantycznej” dur-moll z modalizmami, pentatoniką, impresyjną atonalnością; melodykę zasadniczo drobnomotywiczną (która często się zdaje funkcją harmoniki), zarazem nacechowaną swoiście francuską śpiewnością, nie stroniącą też od subtelnych archaizacji i „folklorystycznych” stylizacji; rytmy i tempa w całej ich różnorodności – od refleksyjnie-kontemplacyjnych, po wręcz orgiastycznie -taneczne; w konsekwencji – narrację między biegunami: swobodnego przepływu i ostro pulsującego rytmu; fakturę maksymalnie zróżnicowaną w bogactwie kształtów i figur pianistycznych. W tym stylu tak wyrazistym (który wszakże dość długo do pełnej indywidualności dojrzewał) – którego idiomy rozpoznajemy natychmiast od jednego motywu, kadencji, niuansu barwy – uderza szczególna w kształtowaniu formy dialektyka, właściwa w ogóle sztuce i umysłowości francuskiej, tu zaś, u Debussy’ego osobliwie spotęgowana: swobody i ścisłości, fantazji i dyscypliny, asymetrii i proporcjonalności, zróżnicowania i jednolitości, wielości i jedności. Zwróćmy zwłaszcza uwagę w Preludiach na iście klasyczną ekonomię pracy kompozytorskiej w operowaniu motywem, jako zasadniczą jednostką formotwórczą.

Wojciech Świtała

2.
Kulminujący w Preludiach, na wskroś oryginalny styl fortepianowy Debussy’ego, rozpatrywany w perspektywie historii stylów, gatunków i form muzyki, odsłania swoje głębokie zakorzenienie (potwierdzając tym samym prawdę oczywistą, że miarą wartości dzieł sztuki jest także długość i gęstość korzeni). W dziejach muzyki fortepianowej – i szerzej: muzyki na instrumenty klawiszowe, której początki sięgają angielskich wirginalistów przełomu wieków XVI/XVII – Debussy jest twórcą ostatniego wielkiego stylu. Wprawdzie po nim jeszcze wiele wartościowej, interesującej, także nowatorskiej muzyki na fortepian napisano (Ravel, Bartok, Szymanowski, Prokofiew, Milhaud, Poulenc), a Olivier Messiaen również fortepian podniesie do wyżyn swego geniuszu (20 spojrzeń na Dzieciątko Jezus!), wszelako nikt już – w medium klawiatury i fortepianowego brzmienia – nie osiągnie tak wspaniałej pełni w syntezie tak różnych elementów. To pierwszy aspekt zakorzenienia: osadzenie w nurtach tego, co Niemcy nazywają zwięźle Klaviermusik. Mając to na uwadze powiedzieć można, iż Debussy’ego poprzedzają tutaj (jako kolejne ogniwa łańcucha ewolucji): klawesyniści francuscy XVIII wieku, Bach, Scarlatti, Beethoven, Schubert, Chopin, Schumann, Liszt, Brahms, Musorgski…On sam wszakże, co znamienne, powoływał się na jednego tylko – za to największego – mistrza i patrona swojej twórczości: Chopina.
W istocie bowiem – jak nas przekonuje wsłuchiwanie się w muzykę Preludiów, wnikanie w ich narrację, materię, formę – to właśnie zakorzenienie jest najgłębsze, a pokrewieństwo duchowe w sztuce kompozytorskiej i pianistycznej – najściślejsze. Tym bardziej, że i gra Debussy’ego na fortepianie, według relacji jego współczesnych, najbliższa zdawała się gry samego Chopina (którą w czasach młodości Debussy’ego mogły jeszcze co starsze osoby pamiętać; a on sam wszak pobierał lekcje fortepianu u jednej z uczennic Mistrza) – w kameralnej intymności, niuansach rytmu, harmonii, melodii, barwy, światła i cienia. Tak więc Chopin – ten wielki w dziejach muzyki „esencjalista”, mistrz zwięzłości i kondensacji, geniusz inwencji melodyczno-harmonicznej – jest obecny duchem w tych Preludiach, jako uosobienie ideału kompozycji fortepianowej, a także poprzez samą ideę cyklu 24 Preludiów (co z kolei odsyła nas do Bacha – ideału komponowania dla Chopina!) uszeregowanych według tonacji. Debussy ów dawny porządek tonacyjny znosi – w nowej tonalności i harmonice. A my słuchając Preludiów wyczuwamy w pewnych miejscach tej nawskroś francuskiej muzyki subtelne ślady, dyskretne (zamierzone lub mimowiedne) znaki obecności polskiego Mistrza: w niuansach harmonicznego toku, w strukturze współbrzmień, rysunku frazy melodycznej, zawieszeniach narracji, w ruchu wywiedzionym z Chopinowskiego rubato…

Claude Debussy

Drugi rodzaj zakorzenienia jest natury estetycznej. Styl muzyki Debussy’ego w ogóle wyrasta z rdzennych tradycji kultury – umysłowości, artyzmu, sztuki – francuskiej. Jej najcenniejsze cechy, pielęgnowane i rozwijane w wieku XVI i XVII, kulminujące w XVIII i XIX to: geniusz filozoficzny rozjaśniający, geniusz poetycki subtylizujący; wysublimowany estetycznie sensualizm – zmysłowa czułość na piękno; skłonność szczególna do piękna klasycznego – symetrii, proporcji, formy harmonijnej; wysubtelnione poczucie smaku w sztuce i życiu – zdolność pielęgnacji dobrego smaku; bycie w literaturze, wyobraźnia poetycka i narracyjna (intensywnie obecna już od XVI wieku), uprawa różnych rodzajów, gatunków i form literackich. W tym sensie więc Debussy, co swym geniuszem kompozytorskim tchnął w muzykę kultury Zachodu nowego ducha, jest Francuzem do rdzenia osobowości. Francuska mowa dźwięków, wywiedziona z melosu i rytmu języka, przenika na wskroś nie tylko dramat Peleasa i Melizandy, symbolicznie otwierający wiek XX w muzyce. Także substancja fortepianowych Preludiów zdaje się rozwibrowana rytmem i dźwięcznością francuskiego języka. Twórca Preludiów jawi się nam spadkobiercą poetyk muzycznych mistrzów francuskich XVIII wieku – wielkiej epoki kultury przed-rewolucyjnej – muzyki klawesynowej przede wszystkim, także kantaty i opery.

3.
Wyobraźnia – oto właściwe słowo klucz dla tłumaczenia muzyki Preludiów. Wyobraźnia artysty–twórcy, kompozytora-poety. Wyobraźnia poetycko-malarsko-muzyczna. Wyobraźnia „antydogmatyczna”, nie krępowana zbytnio regułami, nie poddają ca się sztywnym rygorom. Wyobraźnia współdziałająca z jasną myślą w odkrywaniu i penetrowaniu nowych obszarów piękna, poszerzająca horyzonty sztuki. Wyobraźnia, jak sam Debussy zalecał, wsłuchująca się uważnie w to, co nam mówi Natura – szum wiatru, szmer strumyka, nurt rzeki, plusk fal… Wyobraźnia szeroko otwarta na świat – widzialny, słyszalny, dotykalny świat natury i kultury – czuła na jego rozliczne piękności. Wyobraźnia afirmująca zmysłowo–zjawiskową rzeczywistość świata. Wyobraźnia dla której wrażenie jest pierwszym i niezbitym dowodem na istnienie świata (w tym światodczuciu i światoobrazie Debussy zbliża się do Prousta). Arcydziełem takiej właśnie wyobraźni są 24 Preludia.

Bohdan Pociej