Jerzy Liban z Legnicy – Opera omnia

Jerzy Liban z Legnicy

Jerzy Liban z Legnicy (1464 – po 1546) zajmuje trwałe i ważne miejsce W kulturze polskiej epoki renesansu. Był wybitnym, wszechstronnym humanistą; filologiem (łacina, greka, hebrajski), teoretykiem muzyki, pedagogiem. wydawca i kompozytorem. Pochodził prawdopodobnie z niemieckiej rodziny Weihrauch („kadzidło”, greckie „libanos’”). Początkowe wykształcenie zdobył w rodzinnym mieście w Legnicy w szkole kolegiackiej przy kościele św. Piotra i Pałla. Od 1494 roku studiował w Akademii Krakowskiej, a następnie w Kolonii. Całe życie spędził w Krakowie. Wykładał w Akademii iw Szkole przy Kościele Mariackim (jako kantor, pedagog i rektor).

Polski Chór Kameralny Schola Cantorum Gedanensis

Jerzy Liban, chociaż niemieckiego pochodzenia. pracą i życiem związał się z Polska. Czuł się Polakiem. O Polsce pisał patria nostra, a język polski nazywał mową ojców (sermo patrium nostrum id est Polonus). W kilkunastu wydanych pracach Jerzy Liban porusza i omawia wszechstronne zagadnienia filologii, filozofii, historii, medycyny, prawa, teologii i muzyki. Dwa pisma poświęcił jednak wyłącznie muzyce. Pierwsze pismo De accentuum ecclesiasticorum exquisita ratione (O wybornej metodzie stosowania akcentów kościelnych), dedykowane krakowskiemu biskupowi Piotrowi Gamratowi, ukazało się bez daty druku (około 1539 r.) Autor omawia w nim akcentację i prozodię śpiewów liturgicznych. Jako przykłady wzorowego wykonania załącza z własnym tekstem modlitwę za króla Zygmunta I (Oratio pro Rege) oraz lekcję wychwalającą życie i działalność królewską (Epistola de Rege Sigismunda). Przy końcu rozprawy znajduje się jeszcze polifoniczny, czterogłosowy utwór (Discantus, Altus, Tenor, Contratenor) osnuty na melodii chorałowej antyfony – Ortus de Polonia. Kompozycja ta poświęcona św. Stanisławowi, Patronowi Polski, powstała jak zaznacza autor w 1501 roku z okazji swego przybycia do Krakowa. Drugi traktat muzyczny De musicae laudibus oratio (Mowa o pochwałach muzyki) ukazał się w 1540 roku w drukarni krakowskiej pod opieką Jana Halicza. Pismo zawiera, jak zaznacza autor, wykład jaki wygłosił w Krakowie w 1528 roku (prawdopodobnie w Szkole Mariackiej). Na wstępie znajduje się entuzjastyczna pochwała muzyki, następnie omawiane są podstawowe zagadnienia z teorii muzyki, a szczegółowo rozprawia Liban o tonach psalmowych (8 Toni psalmorum i Tonus peregrinus). Do tych rozważań dołączone zostały krótkie polifoniczne przykłady pierwszego wiersza magnifikatu w ośmiu tonach i psalmu 118[114] In exitu w tonie peregrinus. Te dwa starodruki są więc dzisiaj jedynym źródłem twórczości muzycznej Jerzego Libana. W jego dorobku twórczym były jeszcze inne dzieła. które nie zachowały się. Wiemy, że skomponował Saphicon (1585 ) ku czci biskupa Piotra Tomickiego, Elegiacon (1588) dedykowany Franciszkowi Bonerowi i 26 czterogłosowych utworów do poezji Horacego i Boecjusza. Tylko w opisanych starodrukach zachowały się utwory polifoniczne Jerzego Libana. Są to kompozycje: Ortus de Polonia, osiem Magnifikatów (w ośmiu tonach psalmowych) i psalm 118 [114] 117 In exitu Israel de Aegypto (w tonie peregrinus). Z tych utworów jedynie kompozycja Ortus de Polonia była dotychczas znana (publikowana i wykonywana). Pozostałe utwory dołączane były do prac naukowych jako załączniki (transkrypcje) bez możliwości praktycznego wykorzystania w chóralistyce. Niniejszy album płytowy po raz pierwszy przywraca do życia muzycznego wszystkie zachowane kompozycje Jerzego Libana. Do dziesięciu utworów polifonicznych dołączone są dwa przykłady śpiewu chorałowego z łacińskim tekstem kompozytora (Oratio i Lectio).opracowania muzyczne dokonane przez piszącego te słowa opierają się na egzemplarzach Biblioteki Ossolineum we Wrocławiu: De accentuum ecclesiasticorum exquisite ratione (sygn.XVl 0 757) i De musicae laudibus oratio (sygn.XVl ]. 020) Na podstawie przygotowanych kompozycji Jerzy Liban jawi się jako wybitny twórca. Sprawnie operuje zarówno homofonią (nota contra notam) jak i stylem imitacyjno-polifonicznym. Jego twórczość cechuje ponadto głęboki liryzm i subtelna ekspresja.

Opera Omnia – wszystkie znane nam dzisiaj dzieła Jerzego Libana, odznaczające się kunsztem ówczesnej techniki kompozytorskiej, powinny być włączone na stale do skarbca polifonii polskiego i europejskiego renesansu.

Jan Węcowski