La Vision

[…] To również błyskotliwy aranżer, czego wyrazem nagrane na płycie wirtuozowskie Wariacje na temat Carmen.

Scaramouche op. 165 d na klarnet i fortepian (1941) Darius Milhaud (1892/74)
Scaramouche (scaramuccia w jęz. włoskim) to jedna z postaci Commedii dell’arte (escarmouche – potyczka, w jęz. francuskim) o wojowniczym nastawieniu podszytym tchórzostwem, inicjująca błazeńskie sprzeczki. Darius Milhaud przebywał od 1917 w Brazylii jako sekretarz Paula Claudela a potem jako attaché kulturalny ambasady francuskiej w Rio. Tam powstały utwory: Le Boeuf sur le toit (Byk na dachu, 1919) i Saudades do Brasil (Brazylijska Nostalgia, 1920–21). Po jego rodzinnej Prowansji, Brazylia była krajem, który miał na niego największy wpływ – wyznała wdowa po Milhaud, Madeleine. Równie ważny wpływ na jego twórczość miał udział w tzw. Grupie Sześciu (Louis Durey, Arthur Honegger, Germaine Taillefer- re, Georges Auric, Francis Poulenc) będącej reakcją na romantyzm Debissy`ego, Ravela i Wagnera, połączoną z chęcią odkrywania muzyki z egzotycznego świata. Lecz w 1923 r. różnice stylistyczne pomiędzy kompozytorami Szóstki zniweczyły jej pierwotne idee. […]Skrajne części Scaramouche`a (Vif i Brazileira) pochodzą z muzyki napisanej w maju 1937 roku do sztuki Moliera i Charlesa Vildrac: La Médecin Volant od początku przeznaczonej na klarnet [lub saksofon] i fortepian. Część środkową rozpoczyna temat zapożyczony z muzyki scenicznej powstałej w latach 1935– 1936 do sztuki Juliusza Supervielle: Bolivar. […] Istnieje opinia, że Benny Goodman wolałby Scaramouche`a od Koncertu klarnetowego op. 230 (1941), napisanego na zlecenie i jemu dedykowanego, którego zresztą nigdy nie wykonał.

Trzyczęściowy Scaramouche ma wiele charakterystycznych cech stylu Milhaud. W części pierwszej – Vif, twórca eksperymentuje politonalnością. Utrzymana w tonacji C-dur część ta ma kilka nieoczekiwanie zestawianych tonacji bez odniesienia do tonalnego centrum. Część druga – Modere jest niezwykła z uwagi na użycie struktur polirytmicznych, inspirowanych różną stylistyką; blues`a, jazz i in… Część trzecia – Brazileira prezentuje kolejną cechę twórczej tożsamości Milhaud: zainteresowanie rytmami Ameryki Południowej, poznanymi podczas pobytu w Brazylii. Brazileirę kończy ekstrawagancka i egzotyczna samba[…].

Sonata na klarnet i fortepian op. 184 (1962) Francis Poulenc (1899–1963)
Francisa Poulenca wcześnie zainteresował klarnet. Jego Sonata op. 7 na dwa klarnety została napisana w 1918 roku, gdy miał 19 lat (i zmieniona w 1945 r.). Przez swoją nowoczesność, podobnie jak trzy utwory na klarnet solo Strawińskiego (1918 r.), Sonata jest pionierem gatunku w muzyce początków XX wieku.[…]. Sonata na klarnet i fortepian op. 184 zajmuje w twórczości Poulenca miejsce szczególne, obok ostatniego dzieła, Sonaty na obój op. 185. Oba utwory należą do cyklu sonat na fortepian i instrumenty dęte rozpoczętego w 1956 r.[…] Sonata na klarnet i fortepian poświęcona jest pamięci przyjaciela Poulenca, kompozytora Grupy sześciu Arthura Honeggera. […] Ukształtowana w formie swobodnej pozbawionej rozwijania przebiegu muzycznego, Sonata rozpoczyna się paradoksalnie pełnym melancholii i poezji Allegro Tristamente, złożonego z trzech sekwencji (Allegretto – Très calme – Allegretto). Romanza równie „słodka” i melancholijna, eksponuje jasną i prostą linię melodyczną. Allegro con fuoco natomiast zmienną artykulacją i zmieniającym się nieustannie klimatem wyrazowym, czasami poważnie a niekiedy lekko, trafnie odzwierciedla wielopłaszczyznowy geniusz Poulenca .[….] Jej wolna część napisana została już w 1959 roku, lecz komponowanie pozostałych części trwało aż do śmierci.[…] Wskazówki odnośnie interpretacji sonaty dla szanujących tradycję zostały przekazane przez André Boutarda.[…] Boutard ściśle współpracował z Poulenc`iem przed premierą utworu we Francji, która odbyła się na Festiwalu D`Aix en Provence 20 lipca 1963 roku. Boutard`owi towarzyszył preferowany przez kompozytora pianista, Jacques Fevrier. W tym samym roku utwór został nagrany. Wcześniej 10 kwietnia 1963 roku w nowojorskim Cornegie Hall bez udziału kompozytora odbyła się światowa prapremiera utworu, w wykonaniu Benny Goodmana i Leonarda Bernsteina [fortepian].

Sonata na klarnet i fortepian op. 167 (1921) Camille Saint-Saëns (1835–1921)
Camille Saint-Saëns […] Pianista, organista, kompozytor i pedagog, który dużo podróżował (umarł w Algierze). Na jego twórczość składa się ponad 300 kompozycji.[…] Saint-Saëns miał powiedzieć: Podążam za chimerą czystości stylu i doskonałości formy… Artysta, który nie czuje się w pełni zadowolony z elegancji linii melodycznych, harmonii koloru lub pięknej akordowej sekwencji, nie rozumie sztuki. Piękno i inspiracje jego melodyki czynią go nadal jednym z najbardziej podziwianych kompozytorów świata.[…]. Sonata na klarnet i fortepian została napisana w maju i czerwcu 1921 roku i opublikowana w listopadzie tego samego roku w wydawnictwie Duranda. Sonata wraz z innymi utworami na instrumenty dęte (op. 36, 144, 166 i 168) to szczególne muzyczne dziedzictwo Saint-Saënsa. Utwór dedykowany Augustowi Périer; profesorowi Paryskiego Konserwatorium składa się z czterech części: – Allegretto opartym na dialogowym temacie klarnetu ujętym w formę pytań i odpowiedzi wspomaganym przez fortepian, z prezentacją technicznych możliwości klarnetu: wirtuozowskie arpeggio, skoki rejestrów, … – Allegro animato o formie scherza z bardzo niekonwencjonalnymi akordami fortepianu jak na kompozytora o konserwatywnej proweniencji – Lento i grave opartym na niskim rejestrze instrumentów, kojarzone niekiedy z powolną procesją w zimowym pejzażu. – Allegro molto; finału z błyskotliwą, wirtuozowską partią klarnetu jako wyrazu użycia śmiałych niekiedy rozwiązań i ukłonu wobec awangardy lat 20. (zmniejszone sekundy).[…]

Wariacje na temat Carmen na klarnet i fortepian (1993) Jean-Louis Petit (1937–….)
Płytę kończą wariacje na temat popularnej opery opracowanej przez Jean-Louis Petita. Na oficjalnej stronie kompozytora (www.jeanlouispetit.com) jest on określany jako twórca o zdecydowanym profilu, który nie zrywa z tradycją i nie opiera się wyłącznie na środkach muzycznych, ale a priori na modelach, koncepcjach odnoszących się do jego badań nad istotą dźwięku odpowiednią dla danej chwili.[…]. Jego katalog zawiera ponad 400 utworów, w tym 67 kompozycji na klarnet (do 2007 r.).[…]. Klarnet – zwierza się kompozytor – jest obecny w wielu moich utworach na różne składy instrumentalne, do orkiestry symfonicznej włącznie. Wykorzystuję wszystkie środki możliwe dla użytego instrumentarium, w tym także skale modalne, które miały wielki wpływ na kształt muzyki drugiej połowy XX wieku.

W każdym okresie fantazja i wariacja były popularne, ale w końcu XIX w. miały swój czas tryumfu. Weźmy przykład Carmen; […]. Dodajmy, że zmarły w wieku 36. lat Bizet (1838–1875) nie doczekał popularności i tryumfu swego dzieła. Transkrypcje utworów mogą mieć dwa różne cele: uproszczenie muzyki, której dotyczą pozwalające muzykom amatorom i publiczności słuchać znanych tematów i cieszyć się nimi lub wprowadzenie stylu wirtuozowskiego dającego soliście możliwość pokazania swego talentu. .[…] W XIX wieku, Liszt na przykład, oferował pianistom bardzo szeroki repertuar w tym gatunku. Tę tradycję kontynuuje dziś Jean-Louis Petit, kompozytor, dyrygent, klawesynista i doskonały autor transkrypcji .[…] Niejako ukłonem wobec Bizeta są oferowane przez Jean-Louis Petita trudne wariacje na temat Carmen. Napisał on także wariacje na tematy Fausta Gounoda..[…].

Jean-Marie PAUL
Manager w paryskiej firmie Vandoren jmpaul@vandoren.fr.
Przewodniczacy Miedzynarodowego Stowarzyszenia Klarnecistów http://www.clarinet.org