Chopin – Mazurki i inne utwory [B]

Lento con gran espressione cis-moll WN 37 – jedyna w swoim rodzaju kompozycja Chopina, niekiedy nazywana nokturnem. Poniekąd słusznie, lecz nie zupełnie. Charakter nokturnu mają jedynie ramy tej 65-taktowej miniatury. Jej cześć środkową natomiast wypełniają w sposób żartobliwy „sklejone” reminiscencje innych utworów: Koncertu f-moll i pieśni Życzenie. Utwór powstał w Wiedniu w 1830 roku i zachował się w dwóch wersjach, różniących się sposobem potraktowania wspomnianych cytatów. W wersji wcześniejszej zachowane jest ich oryginalne metrum 3/4, co w zestawieniu z akompaniamentem w metrum 4/4, stwarza casus niespotykanej nigdzie indziej u Chopina polimetrii. Ten zdumiewający zabieg zdaje się mieć swoje uzasadnienie. Wersja pierwotna jest zapisem nostalgii i smutku kompozytora po rozstaniu z krajem, rodziną i przyjaciółmi (części skrajne) i wyrazistych, żyjących własnym rytmem wspomnień radości wśród swoich (polimetrycznie nałożone cytaty w części środkowej). Wersja późniejsza (zarejestrowana w albumie) opatrzona dedykacją dla starszej siostry Ludwiki, po latach wpisana (przez nią) do albumu ofiarowanego wybrance serca Fryderyka, Marii Wodzińskiej, dostosowuje rytm cytatów do parzystego metrum obowiązującego dla większej części utworu. Rezygnacja z polimetrii wynikała ze względów praktycznych. Byłaby zapewne trudna do wykonania przez pianistkę-amatorkę, jaką była Ludwika. Ale ta rezygnacja wynika też z wyrażenia innego stanu ducha, tym razem w opowieści o smutku, rozjaśnionym wspomnieniami.

Można przypuszczać, że 14-taktowe Cantabile B-dur WN 43 Chopin naszkicował, opatrzył podpisem i datą (Paryż 1834) z myślą o sprawieniu przyjemności jakiejś miłej mu osobie, o której nic dzisiaj nie wiemy. Ta miniaturka jest typową kartką z albumu, subtelna (dolce) i rozmarzona, nie wykracza poza piano i płynie w rytmie kołysanki.

Wiosna g-moll WN 52a – kołysanka zabarwiona sentymentalną uczuciowością. Z upodobaniem wpisywał ją Chopin do sztambuchów – między kwietniem 1838 a wrześniem 1848 roku obdarował nią co najmniej sześć osób. Kompozycja ta, której melodia płynie semplice, w metrum 6/8 wahając się między g-moll i B-dur, funkcjonuje jako miniatura, choć została skomponowana w formie pieśni do tekstu przyjaciela Chopina – poety Stefana Witwickiego.

Sostenuto Es-dur WN 53 – drobna miniatura z lipca 1840 roku dla Emille Gaillarda w rytmie walca, typowy wpis albumowy reprezentujący twórczość tzw. nurtu prywatnego, czyli tych kompozycji, które nie uzyskały przez ich autora cenzusu utworu koncertowego.

Moderato E-dur WN 56 wpisane do sztambucha księżny Anny Szeremietiew w styczniu 1843 roku, należy zaliczyć do grupy liryków o wzniosłym charakterze hymnu śpiewanego w rytmie marsza, z podobieństwem do tematów Fantazji f-moll i Allegro de concert.

Galop Marquis As-dur WN 59 napisany w czasie pobytu w Nohant to żart muzyczny ilustrujący ruchliwość dwóch piesków George Sand – Marquisa i Dipa.

Nokturn c-moll WN 62 wpierw uważany za zaginiony, potem odnaleziony i wydany w 1938 roku. Data i okoliczności jego powstania budzą kontrowersje. Prosty temat nokturnu skłania do uznania autorstwa Chopina za wątpliwe i sugestii, że został on przez niego jedynie opracowany. Prawdopodobnie chodzi tu o temat Marii Wodzińskiej, o którym Chopin pisał w jednym z listów: […] improwizowałem w jednym z tutejszych salonów na ładniuchny temat owej Maryni […] Jest to jednak tylko przypuszczenie. Niewątpliwie utwór różni się od nokturnów zaliczanych do głównego, koncertowego nurtu kompozycji. Jednak wiele źródeł, ale także właśnie jego prywatność sugestywny przejmujący ton, aczkolwiek wyrażony prostymi środkami, sytuuje go w grupie ostatnich utworów kompozytora.

Mazurek f-moll WN 65 – ostatnia i szczególna. kompozycja Chopina. Napisany został w ostatnich tygodniach życia złożonego śmiertelną chorobą twórcy, w formie mało czytelnego szkicu. Interesujące byłoby prześledzenie prac nad odtworzeniem tego utworu, co przekracza ramy niniejszego tekstu. W każdym razie porównanie tej ostatniej próby powrotu do komponowania z jej wykonaniem w albumie, daje pojęcie o metodach rekonstrukcji redakcji Wydania Narodowego [w tym wypadku autorstwa Jana Ekiera]. Dzięki nim przywrócony został „do życia” najbardziej przejmujący utwór Chopina. Franciszek Liszt w swej biografii przytacza wyznanie kompozytora , że nigdy nie mógł on się uwolnić od uczucia żalu, nie mającego odpowiednika w żadnym innym języku; żalu stanowiącego podłoże jego serca. Mazurek f-moll, utwór pożegnalny najpełniej tę osobistą myśl wyraża.

Marek Wieroński