Chopin – Walce [B] i inne utwory

Walce [B] i inne utwory

Kolejny album Serii B poświęcony Walcom zawiera nie tylko dziewięć utworów gatunku wydanych po śmierci kom pozy tora. Ich krótki czas trwania stworzył okazję do repertuarowego uzupełnienia fonograficznego cyklu Wydania Narodowego o utwory w nim jeszcze nieobecne – Impromptu cis-moll WN 46 z tomu Różnych utworów oraz Andante spianato i Polonez Es-dur op. 22 w wersji na jeden fortepian. Obok wymienionych kompozycji znalazły się w albumie także wybrane przez artystę wykonawcę Walce; a-moll op. 34 nr 2 oraz Des-dur i cis-moll z opusu 64.

Walce należą do tych utworów Chopina, które są najczęściej wydawane i najbardziej popularne.[…] Chopinowski walc sięga do wielu wzorów. Najwcześniej do tradycji walca zadomowionego w kraju. Rzec można, że pokolenie Chopina „wzrastało” w rytmie wiedeńskiego walca w ojczystym wydaniu. Specyfikę tego wydania; popularnego wówczas tańca zwanego walcerkiem, charakteryzuje częste stosowanie rytmów lendlera, obok rytmiki oberka i mazurka. Z walcem popularnym, miejskim, dworskim, grywanym na balach i spotkaniach towarzyskich Chopina stykał się często i bezpośrednio. Nie obca mu była również tradycja austriacko-wiedeńską.[…]. Chopin podzielił swoje walce na dwa odrębne nurty: towarzyski i koncertowy. Wszystkie utwory wydane po śmierci kompozytora należą do nurtu towarzyskiego, co bynajmniej nie deprecjonuje ich wartości, tym bardziej, że granice pomiędzy obu nurtami często ulegają zatarciu.

Pierwsze pięć utworów zarejestrowanych w albumie pochodzi z okresu warszawskiego, pozostałe cztery powstały w Paryżu. Walce warszawskie pochodzą z roku 1829 [ lata powstania kompozycji podajemy za redakcją Wydania Narodowego]. Walce E-dur WN 18 i As-dur WN 28 – pierwsze próby zmierzenia się z konwencją formy tańca z wyodrębnionym triem – reprezentują muzykę użytkową ukształtowaną przez wspomniany model polski (Walc As-dur zwłaszcza). Trzy walce następne napisane w kraju, ale z pewnością już po pierwszej wizycie w Wiedniu (1829), ujawniają indywidualny chopinowski rys stylistyczny. Część środkowa Walca h-moll WN 19, podobnie jak trio Walca Des-dur WN 20 zapowiadają dojrzałą lirykę walców paryskich. W zestawie omawianych utworów wyróżnia się Walc e-moll WN 29 z 1830 roku, jeden z najświetniejszych przejawów chopinowskiej inwencji tego okresu. Jest to pierwszy walc typu koncertowego z introdukcją i kodą, pełen pianistycznego blasku i rozmachu. Za jego wirtuozowską fasadą kryje się ekspresja o zdecydowanie romantycznym charakterze. Właściwie jest to walc – ballada, z tematem sugerującym jakąś barwną poetycką opowieść; swoista antycypacja późniejszych poematów tanecznych. Według niektórych znawców utwór pozostawił daleko w tyle efektowną stylizację walca w Zaproszeniu do tańca Webera.

Walce paryskie nurtu towarzyskiego nie stanowią kompozycji jednego rodzaju. Lapidarny Walc Ges-dur WN 42 z roku 1832 łączy element wirtuozowski ze śpiewną liryką. Z kolei Walc As-dur WN 48 to wymowny przykład własnej odmiany tańca z połączeniem rytmów walca i mazurka. Napisany w roku 1841 melancholijny Walc f-moll WN 55 wpisany do wielu sztambuchów uczennic Chopina reprezentuje typową twórczość nurtu prywatnego, a konwencjonalny Walc a-moll WN 63, skomponowany obok Sonaty op. 65 i innych utworów w latach 1847-1849, zawiera emocjonalno-wyrazowe odcienie „ostatniego stylu” kompozytora.

Janusz Olejniczak

Trzy kolejne utwory prezentowane w albumie wchodzą w skład paryskich walców nurtu koncertowego. W charakterze i formie różne od tańców użytkowych i okazjonalnych tworzą tzw. poematy taneczne w dwóch odmianach: brillante i mélancolique. Walc a-moll z op. 34 nr 2 to utwór typu mélancolique. Już sama stylizacja walca w postaci wolnej i lirycznej kompozycji była czymś nowym, podobnie jak konstrukcja utworu (wstęp z oscylacją wokół jednego dźwięku, trzy rozbudowane sekwencje tematyczne ze zmianą trybu, koda z „wiolonczelowym” tematem w partii lewej ręki). Służy ona eksplikacji emocjonalnych treści; głębokiego smutku, wyrażanego w sposób silny, sugestywny i daleki od salonowego banału. Skutecznie chroni przed nim także, wyszukany język harmoniczny i dźwiękowy utworu. Lekki, pełen humoru Walc Des-dur op. 64 nr 1 typu brillante zwany „minutowym”, opatrzony dedykacją dla Delfiny Potockiej, napisany został w 1840 roku i w siedem lat później włączony do opusu 64. Oparty na formule szybkiego powtarzania wybranych dźwięków przypomina styl gry wiejskich muzyków w oberku. Tym razem jednak zamiarem twórcy nie było epatowanie ludową manierą wykonawczą, lecz zamysł stworzenia wesołej, „wytwornej”, wirtuozowskiej miniatury na artystycznym poziomie. W rezultacie dzięki wyrafinowanej inwencji, subtelnej harmonice i użyciu specyficznej barwy współbrzmień powstał jeden z najbardziej popularnych walców Chopina; zarazem utwór efektowny i wybitny. Walc cis-moll op. 64 nr 2 stanowi ukoronowanie utworów typu mélancolique. Zaliczany jest do walców Chopina najpiękniejszych zarówno w swej poetyckiej treści, jak i rodzaju pomysłów melodyczno-harmonicznych. Wyszukana i śmiała harmonika implikuje bardziej wyszukany koloryt wyrazowy aniżeli poprzednie utwory tego typu; koloryt miękki, subtelny i „wrażliwy”. Osobisty liryczny ton z odcieniem bolesnego smutku, żalu, czy może elegijnej zadumy klasyfikuje utwór do twórczości nokturnowej bardziej, aniżeli do stylizacyjnej odmiany wiedeńskiego tańca.

Impromptu cis-moll WN 46 zostało napisane w 1834 roku w Paryżu. Tytuł utworu [z łacińskiego in promptu – zaimprowizować] oznacza kompozycję, mającą na celu spontaniczne uchwycenie – zgodnie z estetyka romantyzmu – aktualnego, ulotnego nastroju. Chopin przejął tę nazwę od F. Schuberta i I. Moschelesa, adekwatną w omawianym przypadku do utworu bez dramatycznych napięć, nasyconego pogodnym liryzmem, a równocześnie pianistycznie efektownego, wartkiego i błyskotliwego. Osobliwością Impromptu jest zastosowanie w całym niemal utworze polimetrii – prawa ręka gra w rytmie parzystym, lewa w trójkowym (sekstole). Tego rodzaju niezależność rytmiczna stosowana w muzyce fortepianowej dotychczas tylko jako efekt przejściowy, była wówczas niezwykle śmiałą nowością. Nie jest to zresztą jedyna oryginalna cecha utworu. Szybkie szesnastkowe części skrajne kontrastują z częścią środkową – szeroką, rozmarzoną kantyleną o nokturnowej proweniencji, a utwór kończy koda z osobliwym kolorytem brzmienia dzięki zastosowaniu pentatoniki. Utwór nie został wydany za życia kompozytora. Chopin podarował go w 1835 roku baronowej d’Este (niewykluczone, że za sowitą opłatą) na jej wyłączną własność, co zamykało możliwość rozpowszechnienia kompozycji drukiem. […]

Polonez Es-dur op. 22 choć ukończony po wyjeździe kompozytora z kraju reprezentuje – jako ostatnia kompozycja Chopina w stylu brillante z orkiestrą – estetykę właściwą okresowi warszawskiemu, ujawniając własny, indywidualny profil stylistyczno-wyrazowy twórcy. Choć w swej głównej polonezowej partii utwór daje pokaz stylu brillante w postaci dla tego stylu najbardziej charakterystycznej. Jest rzeczywiście błyskotliwy, pełen brawury i blasku, efektowny i popisowy.[…] Utwór powstawał w kilku fazach. Pomysł zrodził się w 1830 roku w Warszawie. Jego ukończenie miało prawdopodobnie miejsce w roku następnym w Wiedniu. Później, w Paryżu – być może w związku z koncertem (26 kwietnia 1835 roku), na którym Chopin wykonał go z orkiestrą – skomponowane zostało Andante spianato przeznaczone na fortepian solo jako integralna introdukcja utworu. Jej subtelny i wyrafinowany charakter wyrazowy jest rezultatem zastosowania efektu usypiającej monotonii, nastroju półsnu, kontemplacji. Sam polonez zbudowany został na wzór rozbudowanego ronda (ABACABA + koda) choć można w nim widzieć również formę repryzową. Rola orkiestry sprowadza się do prostego akompaniamentu. Utwór wykonuje się często bez orkiestry i ta wersja została zarejestrowana w albumie.

Marek Wieroński