Moniuszko, Szymanowski, Bacewicz – Kwartety
Moniuszko, Szymanowski, Bacewicz – Kwartety
Nr Kat. CDB035
Płyta: SACD
Kompozytorzy:
Stanisław Moniuszko [1819-1872] Karol Szymanowski [1882-1937] Grażyna Bacewicz [1909-1969]
Wykonawcy:
ROYAL STRING QUARTET
Izabella Szałaj-Zimak – I skrzypce
Elwira Przybyłowska – II skrzypce
Marek Czech – altówka
Michał Pepol – wiolonczela
Zawartość płyty:
Stanisław Moniuszko
I Kwartet smyczkowy d-moll
- I – Allegro agitato – 5’41”
- II – Andantino – 3’58”
- III – Scherzo. Vivo – 3’36”
- IV – Finale. Allegro assai – 3’34”
Karol Szymanowski
II Kwartet smyczkowy Op.56
- I – Moderato – 7’16”
- II – Vivace, scherzando – 4’17”
- III – Lento – 5’05”
Grażyna Bacewicz [1909 – 1969] IV Kwartet smyczkowy
- I – Andante – 8’58”
- II – Andante – 5’50”
- III ….. – 6’01”
Total time – 54’28”
Posłuchaj fragmentu
51.99złDowiedz się więcej
© ℗ 2006 Bearton
Kwartety Polskie
Kwartet smyczkowy, główna obok symfonii forma Klasyków, nie odgrywał w naszej twórczości tak ważnej roli, jak w innych krajach. Inne były bowiem historyczne uwarunkowania polskiej kameralistyki. Przede wszystkim preferencje – aż po wiek XX – uprawiania kameralnych form wokalnych, wyrażających aktualne treści, w szczególności te narodowe i patriotyczne po utracie przez Polskie niepodległości. Tradycja tworzenia i wykonywania kameralnych form instrumentalnych sięga XVIII wieku, a nawet czasów wcześniejszych. Koncentruje się głównie na dworach magnackich, zyskując tam wielkich entuzjastów, choćby w osobie Michała Kleofasa Ogińskiego, czy Antoniego Radziwiłła. Tą tradycję kontynuują w XIX wieku kręgi mieszczańskie, wśród których kameralistyka cieszy się olbrzymią popularnością. Twórczość w tej dziedzinie była znacznie bardziej obfita, niż się przypuszcza. Wiele utworów z tego wieku, często wybitnych, zaginęło bezpowrotnie, inne czekają jeszcze na odnalezienie.
Wiek XIX dzielą dwa okresy rozwojowe. Pierwszy, z pośród wielu liczących się w owym czasie kompozytorów, reprezentuje twórczość Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego i Wincentego Studzińskiego. Styl tego okresu kształtował się pod wpływem klasyków wiedeńskich, przede wszystkim Haydna, w odniesieniu do formy i faktury, w mniejszym stopniu do harmoniki i melodyki nawiązujących do wczesnej twórczości romantycznej. Okres drugi reprezentuje twórczość Władysława Żeleńskiego i Zygmunta Noskowskiego, z
wpływami Brahmsa i neoromantyków oraz częstą praktyką adaptacji tańców ludowych lub ich elementów.
Nie umniejszając istotnego wkładu poprzedników w rozwój gatunku, dopiero jednak przedstawiciele Młodej Polski, a zwłaszcza Karol Szymanowski, wnoszą do kwartetu smyczkowego twórcze i oryginalne wartości, nadając mu niejako nową i ważną rolę. Od tej pory forma ta, jako pole eksperymentu i twórczych innowacji, poprzez cały wiek XX-ty po dzień dzisiejszy jest przedmiotem zainteresowania bodaj wszystkich wybitnych polskich kompozytorów.
Repertuar albumu – kwartety Stanisława Moniuszki, Karola Szymanowskiego i Grażyny Bacewicz to kompozycje reprezentatywne dla okresów w których powstały. To także trzy różne odmiany formy kwartetu, osobliwie polskiego.
I kwartet smyczkowy d-moll S. Moniuszki [1819-1872] jeden z dwóch kwartetów tego kompozytora, opatrzony dedykacją dla J. Elsnera i jemu poświęcony, napisany został w 1839 roku w czasie studiów w Berlinie. Posiada konwencjonalną czteroczęściową budowę z homofoniczną fakturą, wzbogaconą prostym kanonem w trio Scherza oraz barwnym ujęciem Finału [z tytułem Un ballo campestre] nawiązującym do muzyki ludowej w sposób dla Moniuszki charakterystyczny. Przypomnijmy – rys główny jego twórczości przejawia się w osobliwej śpiewności i prostocie melodyki, stanowiącej niejako kwintesencję polskości, wyrastającej ze swoistego uogólnienia folkloru, bez preferowania cytatów i zapożyczeń ludowego materiału. W tej melodyce właśnie tkwi główna wartość tego urokliwego utworu, a rodzaj użytej formy i wyrazu sytuują go w gronie typowych kwartetów okresu, dając pojęcie o charakterze polskiej kameralistyki XIX w.
Nie znana jest dokładna data powstania II Kwartetu smyczkowego op. 56 Karola Szymanowskiego [1882-1937]. Cechy tego wybitnego utworu wskazują na ostatni [trzeci] okres twórczości, zważywszy, że jest on technicznie bardziej dojrzały i konsekwentny niż IV Symfonia koncertująca, mimo, że nie zyskał takiej popularności jak ta ostatnia symfonia kompozytora, nie posiadając jej wdzięku i sugestywności. Na pierwszy plan wysuwa się tutaj problem konstrukcji i techniki kompozycyjnej. Utwór z eksponowaną polifoniczną fakturą, składa się z trzech części.
Cześć pierwsza jest formą sonatową z dwoma tematami; pierwszym szerokim, lirycznym, drugim – motywem, który staje się tematem przez powtórzenie tego motywu z innym zakończeniem.
Część druga jest scherzem o formie ronda, a trzecia podwójną fugą. Poszczególne części są motywicznie połączone. W całym utworze istnieją bowiem dwa „jądra” tematyczne, z których każde podlega innym metodom opracowania w całości kompozycji. Pierwsze z nich stanowi pierwszy temat części pierwszej, podobny zresztą do użytego w balecie kompozytora Harnasie, z typowymi cechami melodii podhalańskiej, drugie – to motyw partii łącznikowej scherza stanowiący cytat oryginalnej melodii, zanotowanej w zbiorze Melodie Podhala.
Technika stylizacji jest w II kwartecie znacznie dalej posunięta niż w innych utworach Szymanowskiego. Ludowe zwroty czy fragmenty służą tylko za kanwę, na której twórca „tka” własne pomysły. Tworzywem nie są całe frazy, tylko pewne ich ułamki, niesamodzielne elementy służące do budowania całościowych melodii, których kształt wyznacza sam kompozytor. Jego technika kompozycyjna polegająca na upraszczaniu [a nie komplikowaniu] i wariacyjnych zmianach ludowych zwrotów, to rodzaj eksperymentu w traktowaniu materiału ludowego. Na przykład w Harnasiach, czy Pieśniach kurpiowskich na pierwszym planie był materiał zaczerpnięty z folkloru, w przeciwieństwie do indywidualnego w omawianym utworze, będącego wypowiadaniem siebie w coraz to nowych formułach. W wymienionych utworach punkt wyjścia stanowiły skale ludowe, przechodzące w skalę dwunastodźwiękową, tutaj przeciwnie – podstawą jest skala dwunastodźwiękowa, barwiona tylko ludową tonalnością, np. lidyzmami.
Rzec można, że zastosowana przez Szymanowskiego technika wyznacza niejako kierunek rozwoju par exellance polskiej odmiany kwartetu smyczkowego, nie tylko poprzez wyrazowe nasycenie go elementem narodowym [ludowym]. Także dzięki chęci nadania mu uniwersalnego znaczenia, zgodnie z przesłaniem kompozytora podnoszenia tego co ludowe [polskie] do ludzkości.
IV Kwartet smyczkowy Grażyny Bacewicz [1909-1969] napisany w 1951 roku i w tym samym roku nagrodzony I nagrodą na Konkursie Kompozytorskim w Liège, jest jednym z wyróżniających się utworów folklorystycznego okresu twórczości tej wybitnej kompozytorki i skrzypaczki. Odznacza się cechami tego okresu – wyrazistą formą, tradycyjnym układem napięć i odprężeń, indywidualnymi rozwiązaniami w rytmice i harmonii oraz połączeniem ekspresji z klasycznym rygoryzmem i współcześnie pojętym rzemiosłem.
Ten niezwykle zwarty i spójny utwór posiada trzyczęściową konstrukcję, która rozwija się na kanwie dwóch lirycznych tematów o ludowym charakterze, pokazanych w części pierwszej. Część drugą stanowi rodzaj przetworzenia pierwszego tematu. W części trzeciej pojawia się nowy materiał, wyrazisty rytmicznie i agogicznie, skontrastowany wobec tematów, choć przetwarzanie ich motywów jest kontynuowane. Użyta w IV Kwartecie w odniesieniu do materiału ludowego technika, w gruncie rzeczy podobna do zastosowanej przez Szymanowskiego, to kolejna próba sformułowania oryginalnej formuły kwartetu polskiego, tym razem w stylistyce środków połowy XX w.
Marek Wieroński
Recenzje
This is the first of a new series within BeArtTon’s 'The Pearls of Polish Music’ strand. Having much enjoyed my first encounter of Poland’s Royal Quartet in Zarebsky’s Piano Quintet (The Pearls of Polish Music – Zarebski), I was looking forward to hearing them in their native medium. They play three quartets which illustrate the development of the form in Poland during the last two and a half centuries. The quartets have a common thread in that they all arise from native folk-song in one way or another. […]BeArtTon’s studio recording is exemplary, especially in 5.0, producing a rich and detailed image of the quartet, including one or two sniffs from the leader just before great attacks. The booklet contains an informative essay on the history of the chamber music development in Poland, and notes on each of the works. Unfortunately, the only track list is inconveniently on the back panel of the disc box.
The excellent young Royal Quartet certainly are expertly promoting Polish music with these readings, which deserve much greater exposure outside Poland. I would love to hear them in main-stream classical quartets!