Chopin – Utwory na fortepian i orkiestrę

W kręgu stylu brillante

Panowie, kapelusze z głów, oto geniusz! To słynne zdanie R. Schmanna z 1831 r., sytuujące młodego Chopina w gronie najwybitniejszych twórców epoki, odnosi się do Wariacji na temat arii La ci darem la mano z opery Don Juan Mozarta.

Ta pierwsza kompozycja Chopina na fortepian i orkiestrę wraz z pozostałymi utworami albumu reprezentuje popularny w latach dwudziestych i trzydziestych XIX w. nurt muzyki koncertującej, kreowany przez wielkich pianistów okresu post-klasycznego i zdominowany stylem brillant. Istotne cechy tego stylu to błyskotliwość narracji, perfekcja i brawura techniki wykonawczej, efektowny popis solistyczny oraz preferencja stosowania form par excellance wirtuozowskich. Obok koncertów – ronda, wariacji i fantazji typu potpourri.

Fascynacja stylem brillant, dająca o sobie znać już w młodzieńczych utworach solowych Chopina determinuje formę, charakter i styl Wariacji op. 2, Fantazji op. 13, Ronda op. 14 i Poloneza op. 22 z Andante spianato Utwory te różniące się miedzy sobą charakterem i ekspresją, posiadają wiele cech wspólnych. Zgodnie z regułą budowy formy wirtuozowskiej, część główną w każdym utworze poprzedza introdukcja i zamyka wyrazista część finalna. Introdukcja sprawiająca wrażenie zapisanej improwizacji utrzymana jest na ogół w tempie wolniejszym i odmiennym metrum. Finał bywa wyodrębniony lub ma charakter kody z miejscem dla brawurowego pianistycznego popisu. Tak ułożony przebieg utworu podkreśla orkiestra. Zgodnie z zasadami stylu brillant pełni ona rolę towarzyszącą wychodząc na pierwszy plan tam, gdzie trzeba zaakcentować formę. Jednakże zdarzają się momenty oryginalnego orkiestralnego kolorytu, użytego oszczędnie lecz celnie (np. w Adagio Wariacji odezwanie się kotłów w t. 4). A w Rondzie, niewątpliwie najdoskonalszym spośród Chopinowskich rond, orkiestra staje się niekwestionowanym partnerem fortepianu. Nie tylko daje tło tematom i figuracjom, ale też podkreślając rytmikę wyraźnie je utanecznia, przerywa efektownymi ritornelami, dopowiada odzywkami rogów i drzewa, różnicuje barwą smyczków grających przemiennie legato lub staccato, pizzcicato lub arco.

Ewa Pobłocka, Krzysztof Jabłoński, Jacek Kasprzyk

Utwory albumu posiadają jeszcze jedną wspólną i istotną cechę – akcenty narodowego dziedzictwa. Finał Wariacji jest polonezem. Trzy tematy Fantazji to dworkowy romans o Laurze i Filonie, dumka ukraińska przypisywana K. Kurpińskiemu oraz kujawiak spod Słuźewa. Rondo opiera się na motywach krakowiaka i dumki, a Polonez podejmuje ton bohaterski stosowny do chwili w której został napisany. Rysy narodowe wprowadzają dodatkowy walor atrakcyjności tych urokliwych utworów, które wpisując się w modną manierę czasu powstania i konwencję stylu brillant, stały się zarazem jego osiągnięciem szczytowym.

Sinfonia Varsovia

Na koniec ważna informacja. Nagranie repertuaru albumu dokonane zostało na podstawie partytur wydanych przez PWM pod redakcją Kazimierza Sikorskiego. Jednakże ten tekst nutowy uległ weryfikacji w oparciu o materiały źródłowe. Podstawą korekt partii orkiestry stały się: autograf Chopina Wariacji op. 2 z 1827r. (np. zmiana rytmiki ritornela orkiestrowego tutti), wiedeńskie wydanie T. Haslingera głosów instrumentalnych Wariacji op. 2 z 1830 r., oraz pierwsza edycja partytur czterech utworów na fortepian i orkiestrę z 1880 r. lipskiego wydawnictwa Breitkopf und Härtel.

Marek Wieroński